0 1 2 3 pako şalter bağlantı şeması

Pako Şalter Nedir: Pako şalter döndürme etkisi ile çalışan elektromekanik anahtardır. Elektrik enerjisinin bir bölgeden başka bir bölgeye aktarılmasını sağlar. Pako şalter üzerindeki mandal çoklu pozisyonda dönme hareketine sahiptir. Böylece çoklu devre fonksiyonlarını kontrol edebilir. Genel olarak elektrik güç devrelerinde bazende kumanda devrelerinde kullanılır. Açma kapama kutup değiştirme, yıldız üçgen yol verme, komütatör gibi çok amaçlı kullanılır.

Bir eksen etrafında döndürülür. Birden fazla kontak yuvalarının bir mil üzerinde arka arkaya sıralanmasından oluşur. Motor bağlantı işlemlerinde, ölçü aletleri komitatörlerinde, kontrol ve dağıtım tablolarında kullanılır. Bu elle kumandalı şalterlere paket şalter veya pako şalter denir. Orta ve büyük güçlü motorlara kontaktör ve röleler ile yani otomatik kumanda ile müdahale edilmektedir.

Küçük güçlü motorların kumandası, daha ekonomik ve basit olması nedeniyle elektrik şalterleri, pako şalterler ile yapılır. Her diliminde iki, üç veya dört adet gümüş kadmiyum ile kaplanmış kontağı bulunur. Paket şalterlerin dilim sayısı artırılır, ve bu şalterler değişik kumanda işlerinde kullanılır.

Pako şalterin kullanımı çok basittir. Transfer anahtarı gibi çalışır ve enerjiyi bir noktadan diğerine kolaylıkla aktarır. Elektrik sektöründe paket şalter veya enversör şalter olarak da adlandırılabilir.

Kontaklar basarak açılıp kapanır. Mil üzerinde bulunan kamlar, kontakların aynı zamanda açılıp kapanmasını gerçekleştirir. Bütün kumanda devrelerinin veya fazların gecikmesiz olarak aynı anda güvenle açılıp kapanması sağlanmıştır.

Pako Şalterin Görevi

Pako şalterlerin arka arkaya sıralanmış yada birden fazla kontağı vardır. Bu kontakların tümü ana mil üzerine montajı yapılmış eksantrik (kamların) mil ile beraber döndürülerek açılır ve kapanır. Ana mil mandala bağlıdır. Ana mil mandalın elle çevrilmesiyle döner.

Mil üzerine kamlar farklı açılarla yerleştirilir. Farklı geometrilerde oluşları, kutupların köprülenmesi ve kontak sayısının arttırılması ile çeşitli kombinasyon sağlanır. Bu durumda pako şalterler açma kapamanın dışında birçok görevi yapabilirler.

Pako Şalter ve Kontaktör

Pako şalterler, termik manyetik koruma yapan şalterler, motor koruma şalterleri, otomatik sigortalar yada termik röle gibi devrede meydana gelen aşırı akıma karşı korumazlar. Sadece elektrik devrelerinin açma kapama fonksiyonlarını yerine getirirler. Pako şalterlerin yaptığı basit yada karmaşık bu fonksiyonları kontaktörlü devrelerde yapabilirler.

Pako Şalter Çalışma Prensibi

Paket şalter üzerindeki kolun çevrilmesi ile çalışır. Kolun çevrilmesi ile bakalit dilimler döner. Üzerlerindeki kontaklar konum değiştirir.

Pako Şalter Nerelerde Kullanılır?

• Pako şalterler sık açma ve kapama gerektiren aşağıdaki ana ve yardımcı devrelerde,
• Bir ve üç fazlı elektrik motorlarının besleme devresini açıp kapayarak yol verme ve durdurma işlemlerinde, ayrıca bu motorlar için yıldız-üçgen şalterleri, sağ-sol kumanda ve kutup değiştirme şalterleri,
• Yardımcı devrelerde şalt programına göre kumanda sinyallerini ölçme işlemlerinde,
• Transformatör ve kaynak makinelerinde açma kapama selektör ve kademe değiştirmede kullanılır.

Pako Şalter Çeşitleri

Pako (paket) şalter firmaları tarafından bir fazlı motor ve 3 fazlı motorlar için pako (paket) şalter imalatı yapılmaktadır. 3 fazlı motorlar için açma-kapama, yıldız-üçgen, enversör (devir yönü değiştirici). Bir fazlı motorlar için, yol verme ve enversör gibi şalter çeşitleri vardır.

•  Açma Kapama ( 0-1 ) Pako Şalteri

Küçük güçlü 3 fazlı motorların direkt olarak çalıştırılıp durdurulması için kullanılır. Pako şalter, motor kumanda devresinde elektrik sigortaları ile birlikte kullanılır. “0” konumunda motor çalışmaz, “1” konumunda motor çalıştırılır. Diyagramda X işareti karşısındaki (örnek 1-2 no’lu kontaklar) kontakların kapalı olduğunu gösterir.

Şekile göre 1 konumunda, 1- 2 (U- L1), 3- 4 (V- L2), 5- 6 (W- L3) kontakları kapalıdır. Üç faz ( L1- L2- L3 ) kapalı kontaklardan geçerek motorun çalışmasını sağlar. L1 fazı 1 no’lu, L2 fazı 3 no’lu, L3 fazı 5 no’lu şalter klemensine bağlanır.

• Yıldız Üçgen Pako Şalteri

Küçük güçlü 3 fazlı asenkron motorlara yıldız üçgen yol verme amacı için kullanılır. Yıldız üçgen yol vermede, ilk önce yıldız yol verilir sonra motor normal devrine ulaşınca üçgen bağlantılı çalışmaya geçirilir. Yıldız çalışma süresi uzun tutulursa, motor yüklendiğinde moment üçgen çalışmaya göre küçük olacağı için yükü kaldıramaz. Ayrıca yıldız çalışmadan üçgen çalışmaya geçilmesi çok ani olmalıdır. Bu süre uzun tutulursa üçgene geçilirken şebekeden darbe şeklinde ani akım çekilir. Yıldız üçgen yol vermede gecikmeli tip sigorta kullanılmalıdır.

Şekilde yıldız üçgen pako bağlantı şeması; L1 fazı 1no’lu, L2 fazı 9 no’lu, L3 fazı 14 no’lu şalter bağlantı terminaline bağlanmıştır. Motorun U1 sargı ucu 2 no’lu. V2 sargı ucu 6 no’ lu. W1 sargı ucu 13 no’ lu. U2 (X) sargı ucu 10 no’ lu. V2 (Y) sargı ucu 15 no’ lu. W2 (Z) sargı ucu 4 no’ lu şalter bağlantı terminaline bağlanmıştır.

X işareti kontakların kapalı olduğunu gösterir. X işaretleri arasındaki çizgiler (-), kontakların hiç açılmadan diğer konuma (0 – λ – Δ ) geçiş yapıldığını gösterir. Örneğin 1- 2 no’lu kontağın yıldızdan üçgene geçişte hiç açılmadığını gösterir.

Yıldız çalışmada; 1- 2, 5- 6, 7- 8, 11- 12, 13- 14 no’lu kontaklar kapalıdır. U2 (X)- V2 (Y)- W2 (Z) motor sargı uçları kontaklar yardımıyla birleştirilir.

Üçgen çalışmada; 1- 2, 3- 4, 5- 6, 9- 10, 13- 14, 15- 16 no’lu kontaklar kapalıdır. L1- U1- W2 (Z) uçları, L2- V1- U2 (X) uçları, L3- W1- V2 (Y) uçları kontaklar yardımıyla birleştirilir.

1- 3, 4- 8, 5- 9, 7- 11, 10- 12, 11- 15, 14- 16 no’lu şalter bağlantı terminalleri köprü yapılmıştır.

• Enversör Pako Şalter

Küçük güçlü motorlarda devir yönü değiştirme, kontaktör ve buton yerine pako şalter ile yada kollu şalter (özengili şalter) ile yapılır. Bunun için pako şalterin iki farklı konumunda iki fazın yeri değiştirilmiştir. Pako şalter fiyatları, ekonomik olduğu için tercih sebebidir. Ancak bu yöntemin sakıncası, koruma rölelerinin kullanılmamasından kaynaklanır. Ayrıca motor bir yönde dönerken tam durmadan dönüş yönünü değiştirmek sakıncalıdır. Enversör pako şalter bağlantısı;

• Şalter kolu solda iken (Motorun bir yöne dönüşü), 1-2 no’lu, 7-8 no’lu, 9-10 no’lu kontaklar kapalıdır (X) . L1 fazı U motor sargı ucuna, L2 fazı V motor sargı ucuna, L3 fazı W motor sargı ucuna şalter kontakları yardımıyla bağlanmaktadır.
• Şalter kolu sağda iken (Motorun diğer yöne dönüşü), 3-4 no’lu, 5-6 no’lu, 9-10 no’lu kontaklar kapalıdır (X) . L1 fazı V motor sargı ucuna, L2 fazı U motor sargı ucuna, L3 fazı W motor sargı ucuna şalter kontakları yardımıyla bağlanmaktadır.

Enversör pako şalter bağlantısı; 1. konumda L1 fazı U motor sargı ucuna ve L2 fazı V motor sargı ucuna bağlanırken, 2. konumda L1 fazı V motor sargı ucuna ve L2 fazı U motor sargı ucuna şalter kontakları yardımıyla bağlanmaktadır. Bu durumda motor sargı uçlarından U ve V’ye bağlanan fazların yeri değişmiş, L3 fazı sabit kalmıştır. İki fazın bağlantı yeri değiştiği için motor dönüş yönü değişir.

Dahlender (Çift Devirli) Pako Şalter

Dahlender motorlar statora sarılan tek sargıdan 1/2 oranında uçlar çıkartılarak iki ayrı devir elde edilen motorlardır. Bir dahlender motorun 9 adet sargı ucu vardır. Bunlardan üç tanesi (x-y-z) çıkış uçları olup motorun içerisinde yıldız bağlanabilirler. Diğer uçlar klemens tablosuna çıkarılır. Bu uçlar, düşük devirli motorlar için seri- üçgen, yüksek devirli motorlar için paralel- yıldız olarak bağlanırlar. Pak0 şalter 1 konumuna getirildiğinde motor düşük devirde, 2 konumuna getirildiğinde yüksek devirle döner.

Kutup Değiştirici Pako Şalter

Çalışması istenilen elektrik devresini seçmekte kullanılırlar. Genelde kullanım alanları dağıtım panolarının içinde, jeneratör ile şebeke elektriği arasında seçim yapmak içindir.

1-0-2 konumlarına sahiptir. 0 konumunda elektriği keser, 1 ve 2 konumunda ise elektrik enerjisini farklı yönlerde iletir.

Kademeli Şalter

0-1-2-3 konumları vardır.0 konumunda elektriği keser, 1, 2 ve 3 konumunda ise elektrik enerjisini farklı yönlerde iletir.

Voltmetre Veya Ampermetre Pako Şalteri

Bir ampermetreye veya voltmetreye bağlanarak seçilen konumdaki fazlararası / faz-nötr gerilim ve akımlarının görüntülenmesini sağlar.

Kumanda Pako Şalteri

Start-Stop konumları vardır. Makinelerin başlatılması ve durdurulmasında kullanılır.

Çok Kademeli Pako Şalter

0-1-2-3-4…..11 şeklinde konumları vardır. Çok fazla yönde elektrik enerjisinin yönlendirilmesi işlemini gerçekleştirir.

Pako Şalterin Avantajları

Pako şalterlerin kullanıcılarına sağladığı avantajlar şunlardır:

• Kullanımı çok basittir.
• Bir transfer anahtarı gibi çalışır ve enerjiyi bir noktadan diğerine aktarır.
• Ucuz ve kompakt boyuttadır.
• Bakım gerektirmez.
• AC ve DC uygulamalarında kullanılabilir.
• Yüksek derecede IP korumasına sahiptir.
• Pano kapısına veya pano içine monte edilebilir.
• Çok sayıda kontrol varyasyonu vardır.
• Düşük ve yüksek sıcaklıklarda güç kaybı olmadan çalışabilir.
• Kurulum süresi kısadır. Montaj sonrası hemen devreye alınabilir.
• Uzun elektriksel ve mekanik ömre sahiptir.

Pako Şalterin Dezavantajları

• Termik ve manyetik akımlara karşı herhangi bir koruma fonksiyonu yoktur.
• Kontaktör ve röle gibi uzaktan kontrol edilemez.
• Değiştirmek için fiziksel bir dönme kuvveti uygulanmalıdır.
• Çok yüksek akımları izole edemez.

Pako Şalter Fiyatları

Pako şalter fiyatları özelliklerine göre değişmektedir. Piyasada üretimi yapılan çeşitli pako şalter markaları vardır. Bunlardan bazıları; opaş pako şartel, kraus pako şartel, siemens pako şartel, metop pako şartel vs.