Iş oluş hareket bildiren kelimeler 7 sınıf

FİİL (EYLEM) NEDİR?

Evrendeki her bir varlığı tanımlayan bir isim mevcutken bu varlıkların yapmış oldukları hareketleri, içinde bulundukları durumları, etkilendikleri işleri ifade eden sözcüklere de ihtiyaç duyulmuştur. İşte fiiller bu yönüyle varlıkların yapmış oldukları bir işi, hareketi, oluşu, durumu; kip ve şahıs eki alarak belirten sözcükler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Kalk, uyu, sus, sev, yak, yık, bak, koş, tut, dokun, vur, kaldır, taşı, çöz vs.

Bir sözcüğün eylem olup olmadığını anlamak için o sözcüğün hem cümledeki anlamına hem de “-mek, -mak” mastar ekini alıp alamadığına bakmak gerekir. Eylemlerin sonuna bu mastar eklerini getirmek mümkünken isim ve isim soylu sözcükler mastar eklerini alamazlar.

Araba(mak), bilgisaray(mak), güzel(mek), ben(mek), masa(mak)

Gel(mek), oku(mak), yaz(mak), sil(mek), kır(mak), sev(mek), yıka(mak) vs.

ÖNEMLİ NOT:
Bir sözcük mastar eki (-mak, -mek) ile birlikte kullanılmışsa örneğin  “görmek, yazmak vs.” bu sözcük fiildir şeklinde bir algı vardır. Bu çok büyük bir yanılgıdır arkadaşlar. Eğer sözcük mastar eki almışsa artık o sözcük fiil değil fiilimsidir (isim fiildir). Fiil ise sadece “gör, yaz” kısımlarıdır. Biz mastar ekini o sözcüğün eylem olup olmadığını anlamak için kullanıyoruz. Yukarıdaki örneklerde mastar eklerinin parantez içinde yazılmasının sebebi de budur.

FİİL ÇEŞİTLERİ; İŞ, OLUŞ, DURUM FİİLLERİ

Fiiller karşıladıkları anlamlara göre üçe ayrılmıştır.

1-İŞ (KILIŞ) FİİLLERİ

İş-kılış fiilleri bir işi, hareketi anlatan fiillerdir. Bu işi yapan bir özne vardır ve bu işten etkilenen bir nesne bulunur. Nesne bulunduğu için bu fiiller geçişli fiillerdir diyebiliriz. Bu yüzden iş-kılış fiillerinin başına “onu” kelimesini getirdiğimizde anlamlı bir ifade oluşur. “Neyi, kimi” sorularına cevap verirler. Bu eylemlere örnek bulmak için etrafınıza bakıp insanların yaptığı şeyleri tanımlayan fiilleri yazabilirsiniz.

Örneğin;

Ahmet, elindeki taşı suya attı.

Cümlesindeki “atmak” sözcüğü iş-kılış fiilidir. “Atmak” eylemi öznenin etkisiyle bir nesnenin üzerinde;  yani Ahmet’in etkisiyle taş üzerinde gerçekleşmiştir. Ayrıca bu fiilin iş-kılış fiili olduğunu anlayabilmek için kelimenin başına “onu” kelimesi getirilebilir ya da “neyi, kimi” sorularına cevap verdiğine bakılabilir.
Neyi attı? =  Taşı  –  onu attı

İş (Kılış) Fiilerine Örnekler

ONU;

sil(mek), anlat(mak), temizle(mek), yaz(mak), al(mak), taşı(mak), kaldır(mak), tak(mak), iç(mek), kullan(mak), ısıt(mak), topla(mak), çal(mak), karıştır(mak), tara(mak), aç(mak), kapat(mak) araştır(mak), çiz(mek), öde(mek), besle(mek), büyüt(mek), öldür(mek), yut(mak), incit(mek), dengele(mek), dinle(mek), sür(mek), gör(mek), bul(mak), kes(mek), sev(mek), kaz(mak)

2-OLUŞ FİİLLERİ

Oluş fiilleri, herhangi bir etki altında olmaksızın bir varlıkta kendiliğinden oluşan değişikliği anlatan fiillerdir. Oluş eylemiyle, nesnenin üzerinde gerçekleşen değişimin istem dışı olduğunu yani isteyerek olmadığını anlarız. Oluş fiillerinde zaman unsuru vardır, eylemin gerçekleşmesi için belli bir sürenin geçmesi gerekir, çünkü zamanla ortaya çıkan durumu anlatırlar.  Bu eylemler nesne alamadıkları için geçişsizlerdir. Dolayısıyla iş-kılış fiilinden farklı olarak “onu” kelimesini başına getiremeyiz, “neyi, kimi” sorularına cevap vermezler.

Örneğin;

Beş sene içinde çok hızlı yaşlandı.

Bu cümledeki “yaşlanmak” eylemi oluş fiilidir. Çünkü yaşlanma eylemini gerçekleştiren bir özne yoktur bu fiil istem dışı, kendiliğinden gerçekleşmiştir. Ayrıca geçişsiz olduğunu da başına onu kelimesini getirerek anlayabilirsiniz. Onu yaşlanmak

Oluş Fiillerine Örnekler

ONU;

sarar(mak), karar(mak), morar(mak), küflen(mek), kızar(mak), bayatla(mak), paslan(mak), uza(mak), büyü(mek), sol(mak), acık(mak), ağar(mak), zayıfla(mak), eri(mek), olgunlaş(mak), çürü(mek), yeşer(mek), hastalan(mak), körel(mek), piş(mek), soğu(mak) 

3-DURUM FİİLLERİ

Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir. Eylem öznenin kendi iradesi ile gerçekleşmiştir; ancak yapılan işten etkilenen herhangi bir nesne yoktur, nesneye ihtiyaç duyulmaz. Dolayısıyla nesne alamadıkları için geçişsiz fiillerdir, “neyi, kimi” sorularına cevap veremezler, başına “onu” sözcüğü getirildiğinde anlamsız olur.

Örneğin;

Bebeğimiz doğduğundan beri ilk kez güldü.

“Gülmek” eylemi bebeğin içinde bulunduğu durumu ifade etmiştir. Gülme eylemi bebeğin kendi iradesi ile meydana gelmiş ancak bu gülme eyleminden etkilenen bir nesne yoktur. Gülme eylemini gerçekleştirmek için herhangi bir nesneye ihtiyaç duyulmaz. Geçişsiz fiil olduğunu sözcüğün başına onu kelimesi getirerek anlayabiliriz. Onu güldü.

DURUM FİLLERİNE ÖRNEKLER

ONU;

Uyu(mak), dinlen(mek), otur(mak), sus(mak), gül(mek), ağla(mak), dur(mak), uzan(mak), çık(mak), yürü(mek), gel(mek), koş(mak), bak(mak), yüz(mek), kork(mak), dur(mak), bulun(mak) 

UYARI: Durum fiili olup da nesne alabilen az da olsa örnek vardır:
Örnekler: özlemek, beğenmek…

Bu fiiller hareket belirtmediği için durum fiilidir.

Konu ile ilgili olarak “Çekimli Fiil – Fiil Kipleri ve Şahıs Ekleri” başlıklı yazımızı okuyarak fiillerin nasıl çekimlenebileceğini de öğrenmenizi dileriz.

İş oluş hareket bildiren fiiller nedir?

İş oluş durum bildiren sözcükler nedir?

İş oluş durum nasıl ayırt edilir?

İş fiilleri nedir 7 sınıf?