TEKST
�LLERDE H�JYEN UYGULAMALARIDr. Dilek TOPRAKKAYA, Teks.Y�k.M�h. Mehmet ORHAN, Teks.Y�k.M�h. Cem G�NE�O�LU
Uluda� �niversitesi M�hendislik-Mimarl�k Fak�ltesi Tekstil M�hendisli�i B�l�m�
1. G�R��
�nsan v�cudunun bir�ok b�lgesinde, �ok �e�itli mikroorganizmalar bulunur ve ta��y�c� ile hastal��a neden olmayacak �ekilde uyum i�erisindedir. Ayn� zamanda v�cudumuzu saran tekstiller, deri �zerinde bir�ok mikroorganizman�n ya�amas� i�in gerekli olan ortam �artlar�n� sa�lamaktad�r. Bununla birlikte, mikroorganizmalar�n, tekstiller �zerinde �reyebildikleri uzun y�llardan beri bilinmektedir. Tekstiller, geni� y�zey alan� ve nem tutma �zelli�ine sahip oldu�undan mikrobiyal b�y�me i�in m�kemmel ortam olu�tururlar. Bu �artlar, mikroorganizmalar�n biyofilm olu�turmas�na ve h�zla geli�mesine olanak sa�lar. H�zla geli�en mikroorganizmalar, k�t� kokulara, g�r�nt� ve renk bozukluklar�na, �irkinle�tirici lekelere vb. sorunlara yol a�abilir. Bu durum bir �r�n� hijyenik ve estetik bak�mlardan kullan�lamaz hale getirebilir. Mikrobik kirlenmeye maruz kalan �r�nlerin t�ketici sa�l��� i�in potansiyel bir tehdit olu�turmas� da buradaki di�er bir �nemli konudur [1,2,3,4,5].
Mikroorganizmalar�n y�zeye tutunmas�na, ta��nmas�na ve bunlar�n neden oldu�u hastal�klar� iletmesinden dolay� �zellikle t�bbi ve hijyenik alanda kullan�lan tekstillerde, antimikrobiyal fonksiyonlar�n olmas� istenmektedir. Tekstillerdeki bakteriyel b�y�me �zerine yap�lan �al��mada, yayg�n olarak kullan�lan tekstil malzemelerinin y�ksek miktarda patojene ev sahipli�i yapt��� g�r�lmektedir. Ayr�ca hastane personelinin ellerinden veya giysilerinden dolay� hastalar�n enfeksiyonlar�, metisiline diren�li Staphylococcus aureus (MRSA) nedeniyle yay�ld��� belirlenmi�tir. Bakterileri yok etme tehlikesi nedeniyle g�nl�k k�yafetlerimizde antimikrobiyal �zellikte giysiler kullanmam�z �nerilmemektedir. Antimikrobiyal �r�nler, kesinlikle �zel bir pazar grubu i�in uygundur. [1].
Sonu� olarak tekstillere uygulanan antimikrobiyal ve antibakteriyel i�lemler, bu organizmalar�n tekstil y�zeylerinde yerle�melerini veya �o�alabilmelerini �nlemek amac�yla yap�lmaktad�r. Bu i�lemlerin esas�, tekstil �r�n�ne antibakteriyel maddeler aktar�larak mikroorganizmalar�n etkinliklerinin durdurulmas�d�r. Bu i�lemlerin sonucunda, rahats�z edici kokular�n olu�umu, enfeksiyon ve reenfeksiyon olu�umu, lif materyalinin zarar g�rmesi �nlenir.
2. M�KROORGAN�ZMALARIN TEKST�L ���N �NEM�
Mikroorganizmalar, soludu�umuz havada, v�cudumuzda, toprakta ve temas etti�imiz b�t�n y�zeylerde bulunabilir. Beslenme kayna��, yeterli s�cakl�k ve yeterli nem oran�, geli�meleri i�in gerekli olan �artlar� olu�turur. �nsan v�cudunun bir�ok b�lgesinde, mikroskobik organizmalar bulunur. Derimiz, say�s�z k���k organizma ile ku�at�lm��t�r ve bunlar�n �o�u bizim deri floram�z� ve do�al koruma tabakam�z� olu�turur. Normal floran�n bir �yesi olarak kabul edilen organizmalarla olu�an f�rsat�� enfeksiyonlar,baz� ko�ullar alt�nda s�k kar��la��lan bir sorundur. Bakteriler, normal floran�n en s�k rastlanan �yeleridir, �zellikle mukozalarda bulunur ve �o�u b�lgelerde anaerop bakteriler bask�nd�r [6,2,7,8,9,10].
Mikroorganizma terimi genel olarak bakteriler, mantarlar (k�fler ve mayalar) ve vir�sleri i�erir. Tekstil �r�nlerini ilgilendiren �zellikle bakteriler ve daha sonra mantarlard�r. Mikroorganizmalar, bir miktar nem ve uygun bir g�da varl���nda geli�meye ba�lar ve ideal ko�ullar alt�nda mikrobik b�y�me �ok h�zl� geli�ir ve �iddetli ko�ullar alt�nda bile varl���n� devam ettirir. Tek bir bakteri ile ba�land���nda, yakla��k 9 saat sonra 6 milyar bakteri meydana gelmektedir ve bu da yery�z�nde ya�ayan insanlar�n say�s�na e�ittir. Bu durum kirlenmeyi, d���k ve emniyetli bir seviyede tutmak i�in uygun bir mikrobik koruman�n ne kadar �nemli oldu�unu vurgulamaktad�r. �o�u durumda, ho� olmayan kokular�n olu�umu, asl�nda kontrols�z bakteri b�y�mesinden kaynaklanmaktad�r. Deri �zerinde mikroorganizmalar�n b�y�melerini destekleyen ko�ullar, benzer �ekilde tekstiller �zerinde de sa�lan�r. Nem, s�cakl�k ve besin (ter ve �re) gibi deri ve tekstiller �zerindeki destekleyici ko�ullar, bakterilerin say�sal olarak h�zla artmas�na imkan sa�lar ve kimyasal bozulma �r�nleri olarak ho� olmayan kokular olu�turur. Deri ile temas sonucu �ok k�sa bir giyim s�resi sonunda bile mikroorganizmalar tekstil y�zeyine n�fuz eder [7,4,5].
Tekstiller, mikroorganizmalar�n b�y�meleri i�in gerekli ortam� sa�lad�klar�ndan, mikroorganizmalar�n g��lenerek b�y�mesi, k�t� kokulara yol a�abildi�i gibi (kuma�, �oraplar vb.), g�rsel bozulma ve renk de�i�imlerine (perdeler, hal�lar, farkl� ev d��emelikleri vb.) �r�n kullan�m �mr�n�n azalmas�na (�zellikle pamuk ve y�n i�erikli �r�nler) ve insan sa�l��� �zerinde potansiyel tehlikelere de sebep olabilir. Bu ise baz� durumlarda, hijyenik ve estetik olan bir malzemenin kullan�lamamas� anlam�na gelebilir [6].
Mikroorganizmalar�n, kuma� y�zeyleri �zerine tutunmas� (adhezyon) sonucunda, tekstil materyalleri ta��y�c� olabilmektedir. Bu sonu�lardan dolay�, t�bbi ama�l� kullan�lan malzemeler, cerrahi elbiseler, hastane perdeleri, hem�ire elbiseleri, yer kaplama ve yatak malzemeleri, havlular ve i��i �niformalar� gibi giysilerin antimikrobiyal fonksiyon kazanmas� gereklidir [11,12,5].
3. ANT�M�KROB�YAL MADDELER
Antimikrobiyal madde, bakteri, k�f, maya ve mantarlar vb. mikroorganizmalar� �ld�ren, b�y�melerini veya �remelerini engelleyen do�al, sentetik veya yar� sentetik bir madde olarak tan�mlanabilir. D�nya �zerinde mikroorganizmalar� �ld�ren binlerce kimyasal madde bulunur. Bunlardan bir�o�u, bitki ve hayvansal �zler, arsenik, kur�un, kalay, civa, g�m�� gibi do�al maddelerdir. Ancak bunlar�n �o�u uygulamada insan ve �evreye kar�� toksik olabilirler. Bu nedenle tekstil end�strisinde kullan�lacak bir antimikrobiyal madde, sadece mikroorganizmalar� �ld�rmekle kalmamal�, ayn� zamanda insan ve �evre bak�m�ndan g�venli olmal�, tekstil materyalinin di�er �zelliklerini eksi y�nde etkilememelidir [7,2].
�ekil 1.
Farkl� antimikrobiyal etkilerAntimikrobiyal etkinli�i ifade etmek i�in tekstil end�strisinde ve bir�ok kaynakta farkl� terimler kullan�lm��t�r. Bakterisidal, bakteriyostatik, fungisidal, fungistatik veya biyosidal ve biyostatik terimleri, en yayg�n kullan�lan �rneklerdir. Antimikrobiyal etkinlik, bakterilerin b�y�mesini durduran, mikrobiyal kolonilerin olu�umunu �nleyen ve mikroorganizmalar� yok eden t�m etkinlik ilkelerini kapsayan ortak bir terimdir. Mikroorganizmalar�n canl�l��� �zerinde olumsuz etki, genel olarak antimikrobiyal etkinlik olarak tan�mlan�r [13].
4. ANT�M�KROB�YAL MADDELER�N ETK�LER�
Tekstillere uygulanan antimikrobiyal i�lemler ile uzun s�re boyunca tekstil �r�n�n� korumas� ve korunmas�n� sa�lamas� ama�lanmaktad�r. Antimikrobiyal bitim i�lemlerinin kullan�lmas�n�n d�rt ana amac� vard�r.
Mikrobiyel lif bozulmas�n�n bir sonucu olarak performans �zelliklerindeki kayb� �nlemek
Bakteri olu�um tekrar�n� �nemli �l��de s�n�rland�rmak
Terin mikrobiyal bozunmas�n�n bir sonucu olarak koku olu�umunu azaltmak
Patojenlerin ta��nmas� ve yay�lmas�n� �nlemek [2,13].
Bu ama�la kimyasal y�ntemler ve fiziksel y�ntemler ile tekstil �r�n�ne antimikrobiyal bir �zellik kazand�rabiliriz.
�izelge 1.
Tekstillere antimikrobiyal �zellikler kazand�ran i�lemler Antimikrobiyal Etki | ||
Kimyasal Y�ntemler | Fiziksel Y�ntemler | |
Fenol ve fenol bile�ikleri Alkoller A��r metaller ve bile�ikleri Oksitleyici maddeler | Klor ve t�revleri �yodinler Boyalar Sabun ve Sentetik Deterjanlar | S�cakl�k Ozmotik Bas�n� Radyasyon Filtrasyon (S�zme) |
Kimyasal y�ntemlerde kullan�lan maddeler, uygun konsantrasyonlarda mikroorganizmalar� �ld�rme veya �remelerini durdurma kapasitesinde olduklar�ndan, kullan�lma ama�lar�na g�re se�ilir. Uygulanacak maddenin yap�s�, etkilenmesi istenen mikroorganizma tipleri ve �evre �artlar�, s�cakl�k, pH konsantrasyonu, uygulama s�resi ve organik maddelerin varl���, kimyasal ajan�n aleyhine etki edebilirler. Bu y�zden se�ilen kimyasal maddenin, �evre �artlar�ndan m�mk�n mertebe etkilenmemesi gerekir.
Oksitleyici maddelerden oksijenli su, hidrojen peroksit ad�yla da an�lan etkili bir antiseptiktir. Y�ksek molek�ll� ya� asitlerinin sodyum veya potasyum tuzlar� olan sabunlar ve sentetik deterjanlar, mikroorganizma t�r�ne g�re de�i�en antiseptik g�ce sahiptirler ve etkileri mekaniktir. Y�zey gerilimini azalt�p suyun �slatma g�c�n� artt�r�r, k�p��e ge�en organizmalar, durulama ile elimine olur [8,16,17].
Oksitleyici maddeler, aldehitler, halojenler ve peroksi bile�iklerini kapsar ve �ncelikle mikroorganizmalar�n h�cre zar�n� etkiler. Koag�lantlar, a��rl�kl� olarak alkollerdir, de�i�tirilmez �ekilde protein yap�lar�n� denat�re ederler. Halojenler, isotiazolar ve peroksi bile�iklerini kapsayan radikal olu�turucular, serbest elektron varl���ndan dolay�, y�ksek reaktiviteye sahip maddelerdir, hemen hemen t�m organik yap�larla �zellikle amino asitlerdeki okside olan tiollerle tepkimeye girer. �ok d���k konsantrasyonlarda bile mutasyon ve dimerizasyonu tetiklediklerinden dolay� radikal olu�turucular n�kleik asitlere kar�� �zel bir risk olu�tururlar. D�rtl� amonyum bile�ikleri, biguanitleri, amin ve glukoprotamin, polikatyonik, g�zenekli ve emici �zellikler g�sterir. Bu maddelerle i�lem g�ren lifler, mikroorganizma h�cre zar�na ba�lan�r ve zar�n penetrasyonu ve h�crenin bozulmas� sonucu lipopolisakkarit yap�lar da��l�r. Kullan�lan metalik bile�iklerin bir �o�u, �zellikle farkl� g�m�� bile�ikleri g�n�m�zde olduk�a pop�lerdir. Genellikle kompleks olu�turan metalik bile�ikler, aktif enzim merkezlerinin engellenmesine neden olur. Bu oligodinamik etki olarak tan�mlan�r. En etkilisi kadmiyumdur ve bu bile�i�i s�ras�yla g�m��, pirin�, bak�r ve c�va takip eder. Alt�n, platinyum, demir, al�minyum ve �inko ile bu etki olu�maz. G�m�� i�erikli �r�nlerin bakterilere kar�� etkilidir ancak mantarlar ve k�flere kar�� etkinlikleri iyi de�ildir. D�rtl� amonyum bile�ikleri ve triklosan esasl� �r�nler, bakteriler, k�fler ve mantarlara kar�� g�m��ten daha etkilidir. Bununla beraber g�m��, poliester �r�nlerde kullan�labilirken di�er �r�nler kullan�lamaz. Yenge� kabuklar�ndan elde edilen kitin t�revi olan Kitosan gibi do�al �r�nler de �ok s�k kullan�lmaktad�r. Bakteri, mantar ve vir�slere etkilidir. Kitosan durumunda, protonize olmu� amino gruplar� bakterinin negatif y�kl� h�cre y�zeyi ile glikoz halkalar�na ba�lan�r. Bakteriyel h�cre zar� �zerinde polikatyonik etkinin n-alkillenmi� polivinilpiridinden geldi�i bilinmektedir. Teknolojik olarak kullan��l� olmalar�na kar��n, di�er bir�ok antimikrobiyal orta derecede biyosidal �zelliktedir [1,6,13,15,16,18-21].
Fiziksel y�ntemlerden s�cakl�k, ucuz, kolay ve etkili bir metottur. Is�, h�cre proteinlerini koag�le ederek, mikroorganizmalar� inaktive eder. Kurutma sonucu ortamdaki su miktar� % 30' un alt�na d��er, bu nedenle h�crelerin kurutulmas� metabolik faaliyetlerin durdurulmas�na neden olur. Radyasyon, bakterisid �zelliktedir, radyasyon, stoplazmadaki suyu iyonize ederek, �e�itli aktif bile�iklerin (hidrojen peroksit, s�peroksit) ve hidroksil radikallerinin olu�mas�na neden olur. Bu bile�iklerin ve radikallerin, protein ve n�kleik asitler �zerinde �l�mle sonu�lanan denat�re edici etkileri vard�r. Filtrasyon (s�zme); �s�ya duyarl� s�v�lar�n sterilizasyonunda, filtrasyon y�ntemi kullan�l�r. Kontaminant mikroorganizmalar� elimine ederken, s�v�n�n kolayca ge�mesine izin veren ve a��kl�klar� 14-0,023 mm aras�nda de�i�en �e�itli filtreler geli�tirilmi�tir. G�n�m�zde cam tozu amyant, diyatome topra��ndan yap�lm�� olanlar ile sel�loz asetattan yap�lm�� membran filtreler kullan�lmaktad�r [8,16,17].
Tekstiller i�in antimikrobiyaller uygulamalarda iki tip mekanizma mevcuttur:
Filtreleyici tip (Konvensiyonal antimikrobiyaller)
Filtreleyici olmayan tip
Filtreleyici tip mekanizmada, mikroorganizma ile kar��la��ld���nda kuma� y�zeyinden antimikrobiyal madde yay�l�r. Kuma�tan ayr�lan antimikrobiyal maddeler, aktif bir k�re olu�turur ve bu k�re i�erisine gelen mikroorganizma yok edilir. Ancak zamana ba�l� olarak dayan�m azal�r ve yava��a etkinlik kaybolur. B�ylece mutasyon yard�m�yla daha g��l� bir soy olu�turma olas�l��� artar.
Filtreleyici olmayan mekanizmada, antimikrobiyal madde giysi y�zeyinde kal�r ve y�zey ile temas sonucunda bakteriler yok edilir. H�cre zar�na etki ederek mikroorganizmalar� yok ettikleri i�in mikroorganizmalar antimikrobiyal maddeyi t�ketmez ve sonu�ta i�lem kal�c� olur. Kuma��n kullan�m s�resi boyunca g�revini yapar, etkinli�ini kaybetmez ve 40 y�kamaya kadar dayan�kl�d�r [6].
Triklosan gibi antimikrobiyal maddeler, g�� edici �zelliktedir. Lifin d���na do�ru serbest kal�r ve bir engelleme b�lgesi olu�turur. Bu antimikrobiyaller, �ok katl� malzemeler i�erisinde geni� bir koruyucu b�lge olu�turur ancak kuma�tan sal�nma sonucu etkilerini yitirirler. G�m�� ve d�rtl� silanlar gibi antimikrobiyal maddeler, tekstil y�zeyi �zerinde sabit bir �ekilde bulunur. Antimikrobiyalin mikroorganizmalar� �ld�rmesi i�in mikroorganizmalar�n kuma� ile temas halinde olmas� gerekir. Se�ilecek antimikrobiyal tipi, �o�unlukla hangi lif �e�idinin korunaca��na ba�l�d�r. Poliester gibi hidrofobik bir lif i�in sadece lif y�zeyi korunmal�d�r. Pamuk gibi hidrofilik bir lif i�in, nem her nerede bulunuyorsa oras� korunmal�d�r. Bu iki temel mekanizma ticari olarak kullan�l�rken, tekstil bitim i�lemlerinde uygulanan en yayg�n y�ntem kontroll� �ekilde b�rakma mekanizmas�d�r [1,15].
Antimikrobiyal maddelerin hepsi, ayn� mekanizma ile etki g�stermez. Bu nedenle do�ru se�im yapabilmek i�in, kullan�lan antimikrobiyaller aras�ndaki farkl�l�klar�n anla��lmas� �nemlidir.
Antimikrobiyal uygulamalar;
�
Kimyasal yap�lar�na�
�al��ma mekanizmalar�na ve �artlar�na�
Kal�c�l�klar�na�
Etkinliklerine�
Toksiklik ve g�venliklerine�
Maliyetlerine g�re birbirleriyle farkl�l�k g�sterirler [2].Tekstiller �zerinde kullan�lan antimikrobiyal maddelerin bir�o�u, g�da ve kozmetik sekt�r�nde de kullan�lmaktad�r. Bu maddeler, toksikolojik bak�mdan g�venli olup test edilerek kullan�lmaktad�r. �rne�in kozmetik end�strisine g�re tekstil bitim i�lemlerinde daha d���k konsantrasyonlarda kullanma e�ilimi vard�r [13].
Antimikrobiyaller i�in �� �nemli gereksinim �nemlidir.
G�venlik; �r�n� kullanacak olan ki�inin g�venli�i, �r�n� �retecek i��inin g�venli�i, �evrenin g�venli�i
Dayan�kl�l�k; tekstiller y�kanabilme ve yeniden kullan�labilme gibi �nemli bir �zelli�e sahiptir ve tekstil �r�n� kullan�m �mr� boyunca antimikrobiyal �zelli�e sahip olmal�d�r
Tekstil �zelliklerini ve i�lemlerini koruma; antimikrobiyaller, uygulanacak tekstil fabrikalar� i�in yayg�n bir pro�es olmal� ve kolayca uygulanmal�d�r. Antimikrobiyal madde, herhangi bir �ekilde di�er tekstil �zelliklerini etkilememelidir.
Se�ilen antimikrobiyal madde, hedef mikroorganizmalar�n tamam� �zerinde kontrol edici etkiye sahip olmal� ancak do�al deri floras� gibi hedef d��� mikroorganizmalar �zerinde etkili olmamal�d�r. Bu gereksinimlere ayr�ca d���k fiyat, form�lasyon stabilitesi ve �r�n�n �niform uygulanmas�n� sa�layacak gereksinimler de eklenmelidir.
Kal�c�l�k, antimikrobiyal uygulamalar i�in en �nemli fakt�rd�r. Antimikrobiyal etki olu�turmak o kadar da zor de�ildir. Toksikolojik olarak kabul edilebilir d�zeyde bir�ok madde halen mevcuttur. Ancak bitim i�lemleri i�in ana sorun, tutarl� kal�c�l�kt�r. Kuma�lara uygulanan herhangi bir kimyasal antimikrobiyalde, �u ana kadar tutarl� bir kal�c�l�k g�r�lememi�tir.
Bunun yan�nda �evresel endi�eler, bir�ok antimikrobiyal bile�i�in piyasadan kalkmas�na veya pahal� �retimine neden olmu�tur. G�n�m�zde piyasadaki pek �ok antimikrobiyal madde, �evresel sorumlulukla �retilmektedir. Yeni �r�nlere y�nelik ara�t�rmalar, pamuk ve poliester kuma�larda kal�c�l���n sa�lanmas� ve �evre ile dost kimyasal yap�lar�n ve magnezyum hidroperoksit gibi �evresel olarak zarars�z maddelerin geli�tirilmesi �zerine odaklanm��t�r.
Ayr�ca organizmalar, belirli antimikrobiyallere kar�� diren� geli�tirebilir. Bile�i�in etkinli�i ne kadar �ok �zelle�tirilirse, organizman�n diren� geli�tirmesi de o kadar artar. Bile�i�in �ld�rme etkisi ne kadar genel ise, organizman�n diren� kazanma olas�l��� o kadar az olur. Antimikrobiyal olarak antibiyotiklerin kullan�lmas� tehlikelidir ve bakteriler aras�nda diren� geli�imine neden olabilir. Tekstillere y�nelik uygulanan antimikrobiyal i�lemlerin hi�birisi antibiyotik olarak kullan�lmaz. Bu nedenle bakteriyel diren�, ger�ek bir sorun de�ildir. Bu yorumlar, el sabunlar�nda ve losyonlarda yayg�n olarak kullan�lan antimikrobiyal triklosan �zerinde genellikle yo�unla�m��t�r. Triklosan, bir�ok testten tamamen ge�mi� antimikrobiyal bir maddedir. Ayr�ca, triklosan ile 30 y�ll�k deneyimler sonucu organizmalar�n diren� kazand���na ili�kin herhangi bir kan�t yoktur [1].
5. Tekstil materyaline antimikrobiyal i�lem uygulamalar�
Antimikrobiyal bitim i�lemlerinde, tekstil �r�n�ne antimikrobiyal maddeler aktar�larak mikroorganizmalar�n etkinlikleri durdurulur. Bu i�lemlerin sonucunda, rahats�z edici kokular�n olu�umu, enfeksiyon ve reenfeksiyon olu�umu, lif materyalinin zarar g�rmesi �nlenir. Bu i�lemler, alerjik etki yaratmamal�, kullan�lan maddeler birbirine uygun olmal� ve v�cuda zarar vermemelidir, ���k, ter ve y�kama hasl�klar� iyi olmal�d�r. �zellikle antimikrobiyal maddenin tekstil �r�n�ne aktar�labilmesi i�in suda ��z�n�r olmas�, bu i�lemin y�kama direncini azalt�r. Antimikrobiyal bitim i�lemlerinde, �e�itli kimyasallar kullan�lmaktad�r. Burada �nemli olan nokta, bu kimyasallar�n y�kamaya olan diren�leridir. Yap�lan �al��malar�n �o�u, bu i�lemlerin y�kamaya kar�� dayan�kl�l�klar�n� artt�rmaya y�neliktir [2].
Mikroorganizmalar�n �remesi i�in uygun olan zemine uygulanan i�lemler ile mikroorganizmalar�n geli�meleri �nlenerek koruyucu etki sa�lan�r. Ter, kat� ya�lar, sabun kal�nt�lar�n�n, bakteri ve mantarlar taraf�ndan bozu�turulmas� �nlenir. B�ylece rahats�z edici ter kokusu, ��r�me ve k�f kokular� ortaya ��kmaz. Antimikrobiyal bitim i�lemleri, hem bakteriler hem de mantarlara kar�� etkilidir [15].
Antimikrobiyal maddeler, uygulamadan sonra y�zeyden yay�larak uzakla�t�klar�ndan dolay�, tekstil y�zeyi �zerindeki aktif madde miktar� zamanla azal�r ve etkin olamayacaklar� seviyeye iner. Bu durumda, mikroorganizmalar bu antimikrobiyallere kar�� diren� kazanarak ba����kl�k kazan�rlar. Konvensiyonel (ba� yapmayan) antimikrobiyal maddeler, genellikle spesifik organizmalara kar�� etkilidir, geni� bir spektruma sahip de�ildir, di�er bir deyi�le, sadece birka� bakteri t�r�ne kar�� etkilidirler veya t�m bakterilere etki g�sterseler bile, k�f, maya ve mantarlara kar�� etkili de�ildirler. G�venlik ve toksikolojik a��dan ba� yapmayan antimikrobiyallerin kimyasal yap�s� �nemlidir. �rne�in, pek �ok organokalay i�eren antimikrobiyal, t�ketici sa�l���, at�klar�n�n �evreye ve uygulamay� yapan ki�iye olan etkisi a��s�ndan b�y�k bir dikkatle ele al�nmal�d�r. Antimikrobiyal bitim i�lemleri, stabilite gereksinimlerine uyum sa�lamal� ve t�ketici sa�l���na kar�� bir risk olu�turmamal�d�r. Bu aktif madde, y�kamayla uzakla�mamal� ve kuru temizlemeye dayan�kl� olmal�d�r [2,13].
Bunun yan�nda d�� giyim, sa�l�k hizmetleri ve spor sekt�rleri i�in modern tekstillerin geli�mesiyle patojenik mikroorganizmalar�n ta��nmas� ve yay�lmas�n� �nleme ve deodorantlama veya koku kontrol etkisi olmak �zere iki yeni ama� daha ortaya ��km��t�r. Deodorantlama etkisi, tekstil �zerindeki terin mikrobiyal bozulmas�n�n �nlenmesinden olu�ur ve b�ylece koku maddesinin serbest kalmas� �nlenir. Tekstil, terlemenin olu�tu�u di�er bir deyi�le do�rudan deriyle temas eden b�lgelerde giyilir ve burada mikroorganizmalar�n yok edilmesi gerekli de�ildir. Derimize kar�� yo�un deodorant bitim i�lemi g�rm�� bir tekstil giyildi�inde, derimizin bakteriyel floras�na veya derimize zarar verir veya �r�n� giyen ki�inin sa�l���n� riske atar. Bu nedenlerden dolay�, y�kanmayan ve �zel etkilere sahip biyostatik bitim i�lemleri, i� giysisi ve g�da end�strisinde kullan�lmak �zere geli�tirilmi�tir [20].
Tekstillere uygulanan bitim i�leminin yararlar�n� k�saca �zetlersek:
Kuma�lara tazelik kazand�r�r
Mikroorganizmalar�n neden oldu�u kokular� yok eder
Mikrobiyel b�y�menin neden oldu�u lekeleri kontrol eder
Mikroorganizmalar�n b�y�mesini kontrol ederek kuma��n kullan�m �mr�n� artt�r�r
Bir�ok kuma��n tutumunu geli�tirir
Deri tahri�i olmaz ve sonu� olarak deri hastal�klar� olmaz [6].
6. Sonu�
Mikroorganizmalar�n tekstil y�zeyleri �zerinde yerle�ip �o�almas�n�n, hem materyale hem de insan sa�l���na kar�� say�s�z zararlar� vard�r. Bu durum �zellikle do�al liflere yerle�en mikroorganizmalar i�in �r�n�n mukavemetini, tutumunu ve g�r�n�m�n� olumsuz y�nde etkileme �eklinde ortaya ��kmaktad�r. Zamanla tekstillerde k�flenmelere, lekelenmelere ve renk bozukluklar�na yol a�arlar. �nsan sa�l��� i�in zararl� baz� mikroorganizmalar, tekstil y�zeylerine rahatl�kla yerle�ip �o�alabilmektedirler. Ayr�ca terlemenin de etkisiyle, v�cudun ve kullan�lan giysilerin k�t� kokmalar�na da sebep olmaktad�rlar.
Tekstillere uygulanacak antimikrobiyal i�lemlerde, organik c�va ve kalay bile�ikleri, d�rtl� amonyum bile�ikleri, zirkonilasetat-peroksit kompleksleri, d�rtl� amonyum-s�lfomanid t�revleri, zeolit ve metal iyon bile�ikleri gibi bir�ok kimyasal kullan�lmaktad�r. Burada en �nemli olan nokta, bu kimyasallar�n y�kamaya olan dayan�mlar�d�r. Bu alanda yap�lan �al��malar�n b�y�k bir �o�unlu�u, bu i�lemlerin y�kama dayan�mlar�n� artt�rmaya y�neliktir.
Bununla birlikte, yap�lan uygulamalar sonucunda deri �zerindeki bulunan bakterilerin �lmesi, kesinlikle iyi de�ildir. Bu durum derinin koruyucu tabakas� a��s�ndan ciddi sorunlara neden olabilir. Ayr�ca deri h�creleri de kimyasal maddelerden k�t� bir �ekilde etkilenebilir. Bu nedenlerle, kuvvetli antimikrobiyal maddelerin kullan�lmas�, her iki h�cre tipine de zarar verebilir. Tekstil mamulleri mikroorganizmalar� �ld�rmekten �ok, deri �zerinde �o�almas�n� azaltmal� veya durdurmal�d�r. E�er mikroorganizmalar, yava� �o�al�r veya hi� �o�almazsa herhangi bir metabolik etki yapmazlar ve i�inde �nemli mineraller ve hormonlar�n bulundu�u ter ��zeltisini daha fazla ayr��t�r�lamazlar. B�ylece daha fazla metabolik �r�n ortaya ��kmaz ve deride ho� olmayan kokular ve di�er etkiler �nlenir.
Kaynaklar:
1.
Thiry M.C., Small Game Hunting: Antimicrobials Take The Field, ATCC, 2001;November:11-6.2.
//www.gemsan.com/bulten34.pdf3.
//www.aegisasis.com/antimicrobial.html4.
//www.tdctrade.com/imn/imnl75.
Studer H. Poliolefin Liflerinin Antimikrobik Korunmas�, Melliand T�rkiye Say�s�, 1999; 1.6.
Menezes E. �zel Tekstiller i�in Antimikrobiyal Bitim ��lemi, International Dyer, 2002; December:13-16.7.
Lindemann B., Durable Antimicrobial Effects on Textiles, Melliand, 2000; 10:E205.8.
Schmidt M. Dezenfeksiyon ve Sterilizasyon. In: Serter D.(ed), Nms-Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastal�klar�. 3.Bask�, �stanbul: Nobel T�p Kitabevleri Ltd �ti, 1997:61-39.
Kayser F.H., T�bbi Mikrobiyolojinin Temelleri. In: An� M. (ed), T�bbi Mikrobiyoloji. 9.Bask�, �stanbul: Nobel T�p Kitabevleri Ltd �ti, 2002:23-159.10.
Hart T., Shears P. Mikrobiyolojinin Kapsam� ve Mikroskopik �nceleme. In: An� �. (ed), T�p Mikrobiyolojisi, �stanbul: Nobel T�p Kitabevleri Ltd �ti, 2001; 1-79.11.
Asker G. Giysilerde Olu�abilecek Rahats�z Edici Kokular�n �nlenmesi �zerine Bir �al��ma, 1989; No:9750 (yay�nlanmam�� ); 11-19.12.
Ba�er �. T�pta Kullan�lan Tekstil Materyalleri, Tekstil Teknik, 1995; 5:100.13.
Mucha H. Hofer D. Abfalg S. Swerev M. Antimicrobial Finishes and Modifications. Melliand International 2002; 8:148-151.14.
B�key �. Florkarbon ve Silikon Bile�ikleriyle Elde Edilen Bitim ��lemlerinin Etkileri �zerine Bir Ara�t�rma, 1995; No: 16047(yay�nlanmam��); 15-17.15.
Holme l. Antimicrobials Impart Durable Freshness, International Dyer, 2002; December:9-11.16.
G�cin F., D�lger B., Genel Mikrobiyoloji Laboratuar K�lavuzu, Bursa: Uluda� �niversitesi Matbaas�, 1995:119-36.17.
K�l��turgay K., Normal V�cud Floras�. In: K�l��turgay K. (ed), Klinik Mikrobiyoloji, �stanbul: Nobel T�p Kitabevleri Ltd �ti, 1994:1-4.18.
Courtaulds Fibers Coventry Amicor Antimicrobial Fibers, Chemical Fibers International, 1998; 12.19.
Gang S. Durable and Regenerable Antibacterial of Fabrics: Chemical Structures, Textile Chemist and Colorist, 1999;5.20.
Gang S. Durable and Regenerable Antibacterial of Fabrics. Biocidal Properties, Textile Chemist and Colorist, 1998; 6:26-30.21.
Gang S. Durable and Regenerable Antibacterial of Fabrics: Fabric Properties, Chemist and Colorist, 1999; 1:21-24.22.
Berbero�lu N. Son Y�llarda Geli�tirilen Tekstil Lifleri, No:20425 (yay�nlanmam��); 1996; 1-3:21-23.