Hijyen sağlamak amacıyla doğrudan mikroorganizmaları öldüren madde

Uluda� �niversitesi M�hendislik-Mimarl�k Fak�ltesi Tekstil M�hendisli�i B�l�m�

�nsan v�cudunun bir�ok b�lgesinde, �ok �e�itli mikroorganizmalar bulunur ve ta��y�c� ile hastal��a neden olmayacak �ekilde uyum i�erisindedir. Ayn� zamanda v�cudumuzu saran tekstiller, deri �zerinde bir�ok mikroorganizman�n ya�amas� i�in gerekli olan ortam �artlar�n� sa�lamaktad�r. Bununla birlikte, mikroorganizmalar�n, tekstiller �zerinde �reyebildikleri uzun y�llardan beri bilinmektedir. Tekstiller, geni� y�zey alan� ve nem tutma �zelli�ine sahip oldu�undan mikrobiyal b�y�me i�in m�kemmel ortam olu�tururlar. Bu �artlar, mikroorganizmalar�n biyofilm olu�turmas�na ve h�zla geli�mesine olanak sa�lar. H�zla geli�en mikroorganizmalar, k�t� kokulara, g�r�nt� ve renk bozukluklar�na, �irkinle�tirici lekelere vb. sorunlara yol a�abilir. Bu durum bir �r�n� hijyenik ve estetik bak�mlardan kullan�lamaz hale getirebilir. Mikrobik kirlenmeye maruz kalan �r�nlerin t�ketici sa�l��� i�in potansiyel bir tehdit olu�turmas� da buradaki di�er bir �nemli konudur [1,2,3,4,5].

Mikroorganizmalar�n y�zeye tutunmas�na, ta��nmas�na ve bunlar�n neden oldu�u hastal�klar� iletmesinden dolay� �zellikle t�bbi ve hijyenik alanda kullan�lan tekstillerde, antimikrobiyal fonksiyonlar�n olmas� istenmektedir. Tekstillerdeki bakteriyel b�y�me �zerine yap�lan �al��mada, yayg�n olarak kullan�lan tekstil malzemelerinin y�ksek miktarda patojene ev sahipli�i yapt��� g�r�lmektedir. Ayr�ca hastane personelinin ellerinden veya giysilerinden dolay� hastalar�n enfeksiyonlar�, metisiline diren�li Staphylococcus aureus (MRSA) nedeniyle yay�ld��� belirlenmi�tir. Bakterileri yok etme tehlikesi nedeniyle g�nl�k k�yafetlerimizde antimikrobiyal �zellikte giysiler kullanmam�z �nerilmemektedir. Antimikrobiyal �r�nler, kesinlikle �zel bir pazar grubu i�in uygundur. [1].

Sonu� olarak tekstillere uygulanan antimikrobiyal ve antibakteriyel i�lemler, bu organizmalar�n tekstil y�zeylerinde yerle�melerini veya �o�alabilmelerini �nlemek amac�yla yap�lmaktad�r. Bu i�lemlerin esas�, tekstil �r�n�ne antibakteriyel maddeler aktar�larak mikroorganizmalar�n etkinliklerinin durdurulmas�d�r. Bu i�lemlerin sonucunda, rahats�z edici kokular�n olu�umu, enfeksiyon ve reenfeksiyon olu�umu, lif materyalinin zarar g�rmesi �nlenir.

Mikroorganizmalar, soludu�umuz havada, v�cudumuzda, toprakta ve temas etti�imiz b�t�n y�zeylerde bulunabilir. Beslenme kayna��, yeterli s�cakl�k ve yeterli nem oran�, geli�meleri i�in gerekli olan �artlar� olu�turur. �nsan v�cudunun bir�ok b�lgesinde, mikroskobik organizmalar bulunur. Derimiz, say�s�z k���k organizma ile ku�at�lm��t�r ve bunlar�n �o�u bizim deri floram�z� ve do�al koruma tabakam�z� olu�turur. Normal floran�n bir �yesi olarak kabul edilen organizmalarla olu�an f�rsat�� enfeksiyonlar,baz� ko�ullar alt�nda s�k kar��la��lan bir sorundur. Bakteriler, normal floran�n en s�k rastlanan �yeleridir, �zellikle mukozalarda bulunur ve �o�u b�lgelerde anaerop bakteriler bask�nd�r [6,2,7,8,9,10].

Mikroorganizma terimi genel olarak bakteriler, mantarlar (k�fler ve mayalar) ve vir�sleri i�erir. Tekstil �r�nlerini ilgilendiren �zellikle bakteriler ve daha sonra mantarlard�r. Mikroorganizmalar, bir miktar nem ve uygun bir g�da varl���nda geli�meye ba�lar ve ideal ko�ullar alt�nda mikrobik b�y�me �ok h�zl� geli�ir ve �iddetli ko�ullar alt�nda bile varl���n� devam ettirir. Tek bir bakteri ile ba�land���nda, yakla��k 9 saat sonra 6 milyar bakteri meydana gelmektedir ve bu da yery�z�nde ya�ayan insanlar�n say�s�na e�ittir. Bu durum kirlenmeyi, d���k ve emniyetli bir seviyede tutmak i�in uygun bir mikrobik koruman�n ne kadar �nemli oldu�unu vurgulamaktad�r. �o�u durumda, ho� olmayan kokular�n olu�umu, asl�nda kontrols�z bakteri b�y�mesinden kaynaklanmaktad�r. Deri �zerinde mikroorganizmalar�n b�y�melerini destekleyen ko�ullar, benzer �ekilde tekstiller �zerinde de sa�lan�r. Nem, s�cakl�k ve besin (ter ve �re) gibi deri ve tekstiller �zerindeki destekleyici ko�ullar, bakterilerin say�sal olarak h�zla artmas�na imkan sa�lar ve kimyasal bozulma �r�nleri olarak ho� olmayan kokular olu�turur. Deri ile temas sonucu �ok k�sa bir giyim s�resi sonunda bile mikroorganizmalar tekstil y�zeyine n�fuz eder [7,4,5].

Tekstiller, mikroorganizmalar�n b�y�meleri i�in gerekli ortam� sa�lad�klar�ndan, mikroorganizmalar�n g��lenerek b�y�mesi, k�t� kokulara yol a�abildi�i gibi (kuma�, �oraplar vb.), g�rsel bozulma ve renk de�i�imlerine (perdeler, hal�lar, farkl� ev d��emelikleri vb.) �r�n kullan�m �mr�n�n azalmas�na (�zellikle pamuk ve y�n i�erikli �r�nler) ve insan sa�l��� �zerinde potansiyel tehlikelere de sebep olabilir. Bu ise baz� durumlarda, hijyenik ve estetik olan bir malzemenin kullan�lamamas� anlam�na gelebilir [6].

Mikroorganizmalar�n, kuma� y�zeyleri �zerine tutunmas� (adhezyon) sonucunda, tekstil materyalleri ta��y�c� olabilmektedir. Bu sonu�lardan dolay�, t�bbi ama�l� kullan�lan malzemeler, cerrahi elbiseler, hastane perdeleri, hem�ire elbiseleri, yer kaplama ve yatak malzemeleri, havlular ve i��i �niformalar� gibi giysilerin antimikrobiyal fonksiyon kazanmas� gereklidir [11,12,5].

Antimikrobiyal madde, bakteri, k�f, maya ve mantarlar vb. mikroorganizmalar� �ld�ren, b�y�melerini veya �remelerini engelleyen do�al, sentetik veya yar� sentetik bir madde olarak tan�mlanabilir. D�nya �zerinde mikroorganizmalar� �ld�ren binlerce kimyasal madde bulunur. Bunlardan bir�o�u, bitki ve hayvansal �zler, arsenik, kur�un, kalay, civa, g�m�� gibi do�al maddelerdir. Ancak bunlar�n �o�u uygulamada insan ve �evreye kar�� toksik olabilirler. Bu nedenle tekstil end�strisinde kullan�lacak bir antimikrobiyal madde, sadece mikroorganizmalar� �ld�rmekle kalmamal�, ayn� zamanda insan ve �evre bak�m�ndan g�venli olmal�, tekstil materyalinin di�er �zelliklerini eksi y�nde etkilememelidir [7,2].

�ekil 1.

Antimikrobiyal etkinli�i ifade etmek i�in tekstil end�strisinde ve bir�ok kaynakta farkl� terimler kullan�lm��t�r. Bakterisidal, bakteriyostatik, fungisidal, fungistatik veya biyosidal ve biyostatik terimleri, en yayg�n kullan�lan �rneklerdir. Antimikrobiyal etkinlik, bakterilerin b�y�mesini durduran, mikrobiyal kolonilerin olu�umunu �nleyen ve mikroorganizmalar� yok eden t�m etkinlik ilkelerini kapsayan ortak bir terimdir. Mikroorganizmalar�n canl�l��� �zerinde olumsuz etki, genel olarak antimikrobiyal etkinlik olarak tan�mlan�r [13].

Tekstillere uygulanan antimikrobiyal i�lemler ile uzun s�re boyunca tekstil �r�n�n� korumas� ve korunmas�n� sa�lamas� ama�lanmaktad�r. Antimikrobiyal bitim i�lemlerinin kullan�lmas�n�n d�rt ana amac� vard�r.

Mikrobiyel lif bozulmas�n�n bir sonucu olarak performans �zelliklerindeki kayb� �nlemek

Bakteri olu�um tekrar�n� �nemli �l��de s�n�rland�rmak

Terin mikrobiyal bozunmas�n�n bir sonucu olarak koku olu�umunu azaltmak

Patojenlerin ta��nmas� ve yay�lmas�n� �nlemek [2,13].

Bu ama�la kimyasal y�ntemler ve fiziksel y�ntemler ile tekstil �r�n�ne antimikrobiyal bir �zellik kazand�rabiliriz.

Kimyasal y�ntemlerde kullan�lan maddeler, uygun konsantrasyonlarda mikroorganizmalar� �ld�rme veya �remelerini durdurma kapasitesinde olduklar�ndan, kullan�lma ama�lar�na g�re se�ilir. Uygulanacak maddenin yap�s�, etkilenmesi istenen mikroorganizma tipleri ve �evre �artlar�, s�cakl�k, pH konsantrasyonu, uygulama s�resi ve organik maddelerin varl���, kimyasal ajan�n aleyhine etki edebilirler. Bu y�zden se�ilen kimyasal maddenin, �evre �artlar�ndan m�mk�n mertebe etkilenmemesi gerekir.

Oksitleyici maddelerden oksijenli su, hidrojen peroksit ad�yla da an�lan etkili bir antiseptiktir. Y�ksek molek�ll� ya� asitlerinin sodyum veya potasyum tuzlar� olan sabunlar ve sentetik deterjanlar, mikroorganizma t�r�ne g�re de�i�en antiseptik g�ce sahiptirler ve etkileri mekaniktir. Y�zey gerilimini azalt�p suyun �slatma g�c�n� artt�r�r, k�p��e ge�en organizmalar, durulama ile elimine olur [8,16,17].

Oksitleyici maddeler, aldehitler, halojenler ve peroksi bile�iklerini kapsar ve �ncelikle mikroorganizmalar�n h�cre zar�n� etkiler. Koag�lantlar, a��rl�kl� olarak alkollerdir, de�i�tirilmez �ekilde protein yap�lar�n� denat�re ederler. Halojenler, isotiazolar ve peroksi bile�iklerini kapsayan radikal olu�turucular, serbest elektron varl���ndan dolay�, y�ksek reaktiviteye sahip maddelerdir, hemen hemen t�m organik yap�larla �zellikle amino asitlerdeki okside olan tiollerle tepkimeye girer. �ok d���k konsantrasyonlarda bile mutasyon ve dimerizasyonu tetiklediklerinden dolay� radikal olu�turucular n�kleik asitlere kar�� �zel bir risk olu�tururlar. D�rtl� amonyum bile�ikleri, biguanitleri, amin ve glukoprotamin, polikatyonik, g�zenekli ve emici �zellikler g�sterir. Bu maddelerle i�lem g�ren lifler, mikroorganizma h�cre zar�na ba�lan�r ve zar�n penetrasyonu ve h�crenin bozulmas� sonucu lipopolisakkarit yap�lar da��l�r. Kullan�lan metalik bile�iklerin bir �o�u, �zellikle farkl� g�m�� bile�ikleri g�n�m�zde olduk�a pop�lerdir. Genellikle kompleks olu�turan metalik bile�ikler, aktif enzim merkezlerinin engellenmesine neden olur. Bu oligodinamik etki olarak tan�mlan�r. En etkilisi kadmiyumdur ve bu bile�i�i s�ras�yla g�m��, pirin�, bak�r ve c�va takip eder. Alt�n, platinyum, demir, al�minyum ve �inko ile bu etki olu�maz. G�m�� i�erikli �r�nlerin bakterilere kar�� etkilidir ancak mantarlar ve k�flere kar�� etkinlikleri iyi de�ildir. D�rtl� amonyum bile�ikleri ve triklosan esasl� �r�nler, bakteriler, k�fler ve mantarlara kar�� g�m��ten daha etkilidir. Bununla beraber g�m��, poliester �r�nlerde kullan�labilirken di�er �r�nler kullan�lamaz. Yenge� kabuklar�ndan elde edilen kitin t�revi olan Kitosan gibi do�al �r�nler de �ok s�k kullan�lmaktad�r. Bakteri, mantar ve vir�slere etkilidir. Kitosan durumunda, protonize olmu� amino gruplar� bakterinin negatif y�kl� h�cre y�zeyi ile glikoz halkalar�na ba�lan�r. Bakteriyel h�cre zar� �zerinde polikatyonik etkinin n-alkillenmi� polivinilpiridinden geldi�i bilinmektedir. Teknolojik olarak kullan��l� olmalar�na kar��n, di�er bir�ok antimikrobiyal orta derecede biyosidal �zelliktedir [1,6,13,15,16,18-21].

Fiziksel y�ntemlerden s�cakl�k, ucuz, kolay ve etkili bir metottur. Is�, h�cre proteinlerini koag�le ederek, mikroorganizmalar� inaktive eder. Kurutma sonucu ortamdaki su miktar� % 30' un alt�na d��er, bu nedenle h�crelerin kurutulmas� metabolik faaliyetlerin durdurulmas�na neden olur. Radyasyon, bakterisid �zelliktedir, radyasyon, stoplazmadaki suyu iyonize ederek, �e�itli aktif bile�iklerin (hidrojen peroksit, s�peroksit) ve hidroksil radikallerinin olu�mas�na neden olur. Bu bile�iklerin ve radikallerin, protein ve n�kleik asitler �zerinde �l�mle sonu�lanan denat�re edici etkileri vard�r. Filtrasyon (s�zme); �s�ya duyarl� s�v�lar�n sterilizasyonunda, filtrasyon y�ntemi kullan�l�r. Kontaminant mikroorganizmalar� elimine ederken, s�v�n�n kolayca ge�mesine izin veren ve a��kl�klar� 14-0,023 mm aras�nda de�i�en �e�itli filtreler geli�tirilmi�tir. G�n�m�zde cam tozu amyant, diyatome topra��ndan yap�lm�� olanlar ile sel�loz asetattan yap�lm�� membran filtreler kullan�lmaktad�r [8,16,17].

Tekstiller i�in antimikrobiyaller uygulamalarda iki tip mekanizma mevcuttur:

Filtreleyici tip (Konvensiyonal antimikrobiyaller)

Filtreleyici olmayan tip

Filtreleyici tip mekanizmada, mikroorganizma ile kar��la��ld���nda kuma� y�zeyinden antimikrobiyal madde yay�l�r. Kuma�tan ayr�lan antimikrobiyal maddeler, aktif bir k�re olu�turur ve bu k�re i�erisine gelen mikroorganizma yok edilir. Ancak zamana ba�l� olarak dayan�m azal�r ve yava��a etkinlik kaybolur. B�ylece mutasyon yard�m�yla daha g��l� bir soy olu�turma olas�l��� artar.

Filtreleyici olmayan mekanizmada, antimikrobiyal madde giysi y�zeyinde kal�r ve y�zey ile temas sonucunda bakteriler yok edilir. H�cre zar�na etki ederek mikroorganizmalar� yok ettikleri i�in mikroorganizmalar antimikrobiyal maddeyi t�ketmez ve sonu�ta i�lem kal�c� olur. Kuma��n kullan�m s�resi boyunca g�revini yapar, etkinli�ini kaybetmez ve 40 y�kamaya kadar dayan�kl�d�r [6].

Triklosan gibi antimikrobiyal maddeler, g�� edici �zelliktedir. Lifin d���na do�ru serbest kal�r ve bir engelleme b�lgesi olu�turur. Bu antimikrobiyaller, �ok katl� malzemeler i�erisinde geni� bir koruyucu b�lge olu�turur ancak kuma�tan sal�nma sonucu etkilerini yitirirler. G�m�� ve d�rtl� silanlar gibi antimikrobiyal maddeler, tekstil y�zeyi �zerinde sabit bir �ekilde bulunur. Antimikrobiyalin mikroorganizmalar� �ld�rmesi i�in mikroorganizmalar�n kuma� ile temas halinde olmas� gerekir. Se�ilecek antimikrobiyal tipi, �o�unlukla hangi lif �e�idinin korunaca��na ba�l�d�r. Poliester gibi hidrofobik bir lif i�in sadece lif y�zeyi korunmal�d�r. Pamuk gibi hidrofilik bir lif i�in, nem her nerede bulunuyorsa oras� korunmal�d�r. Bu iki temel mekanizma ticari olarak kullan�l�rken, tekstil bitim i�lemlerinde uygulanan en yayg�n y�ntem kontroll� �ekilde b�rakma mekanizmas�d�r [1,15].

Antimikrobiyal maddelerin hepsi, ayn� mekanizma ile etki g�stermez. Bu nedenle do�ru se�im yapabilmek i�in, kullan�lan antimikrobiyaller aras�ndaki farkl�l�klar�n anla��lmas� �nemlidir.

Antimikrobiyal uygulamalar;

Tekstiller �zerinde kullan�lan antimikrobiyal maddelerin bir�o�u, g�da ve kozmetik sekt�r�nde de kullan�lmaktad�r. Bu maddeler, toksikolojik bak�mdan g�venli olup test edilerek kullan�lmaktad�r. �rne�in kozmetik end�strisine g�re tekstil bitim i�lemlerinde daha d���k konsantrasyonlarda kullanma e�ilimi vard�r [13].

Antimikrobiyaller i�in �� �nemli gereksinim �nemlidir.

G�venlik; �r�n� kullanacak olan ki�inin g�venli�i, �r�n� �retecek i��inin g�venli�i, �evrenin g�venli�i

Dayan�kl�l�k; tekstiller y�kanabilme ve yeniden kullan�labilme gibi �nemli bir �zelli�e sahiptir ve tekstil �r�n� kullan�m �mr� boyunca antimikrobiyal �zelli�e sahip olmal�d�r

Tekstil �zelliklerini ve i�lemlerini koruma; antimikrobiyaller, uygulanacak tekstil fabrikalar� i�in yayg�n bir pro�es olmal� ve kolayca uygulanmal�d�r. Antimikrobiyal madde, herhangi bir �ekilde di�er tekstil �zelliklerini etkilememelidir.

Se�ilen antimikrobiyal madde, hedef mikroorganizmalar�n tamam� �zerinde kontrol edici etkiye sahip olmal� ancak do�al deri floras� gibi hedef d��� mikroorganizmalar �zerinde etkili olmamal�d�r. Bu gereksinimlere ayr�ca d���k fiyat, form�lasyon stabilitesi ve �r�n�n �niform uygulanmas�n� sa�layacak gereksinimler de eklenmelidir.

Kal�c�l�k, antimikrobiyal uygulamalar i�in en �nemli fakt�rd�r. Antimikrobiyal etki olu�turmak o kadar da zor de�ildir. Toksikolojik olarak kabul edilebilir d�zeyde bir�ok madde halen mevcuttur. Ancak bitim i�lemleri i�in ana sorun, tutarl� kal�c�l�kt�r. Kuma�lara uygulanan herhangi bir kimyasal antimikrobiyalde, �u ana kadar tutarl� bir kal�c�l�k g�r�lememi�tir.

Bunun yan�nda �evresel endi�eler, bir�ok antimikrobiyal bile�i�in piyasadan kalkmas�na veya pahal� �retimine neden olmu�tur. G�n�m�zde piyasadaki pek �ok antimikrobiyal madde, �evresel sorumlulukla �retilmektedir. Yeni �r�nlere y�nelik ara�t�rmalar, pamuk ve poliester kuma�larda kal�c�l���n sa�lanmas� ve �evre ile dost kimyasal yap�lar�n ve magnezyum hidroperoksit gibi �evresel olarak zarars�z maddelerin geli�tirilmesi �zerine odaklanm��t�r.

Ayr�ca organizmalar, belirli antimikrobiyallere kar�� diren� geli�tirebilir. Bile�i�in etkinli�i ne kadar �ok �zelle�tirilirse, organizman�n diren� geli�tirmesi de o kadar artar. Bile�i�in �ld�rme etkisi ne kadar genel ise, organizman�n diren� kazanma olas�l��� o kadar az olur. Antimikrobiyal olarak antibiyotiklerin kullan�lmas� tehlikelidir ve bakteriler aras�nda diren� geli�imine neden olabilir. Tekstillere y�nelik uygulanan antimikrobiyal i�lemlerin hi�birisi antibiyotik olarak kullan�lmaz. Bu nedenle bakteriyel diren�, ger�ek bir sorun de�ildir. Bu yorumlar, el sabunlar�nda ve losyonlarda yayg�n olarak kullan�lan antimikrobiyal triklosan �zerinde genellikle yo�unla�m��t�r. Triklosan, bir�ok testten tamamen ge�mi� antimikrobiyal bir maddedir. Ayr�ca, triklosan ile 30 y�ll�k deneyimler sonucu organizmalar�n diren� kazand���na ili�kin herhangi bir kan�t yoktur [1].

Antimikrobiyal bitim i�lemlerinde, tekstil �r�n�ne antimikrobiyal maddeler aktar�larak mikroorganizmalar�n etkinlikleri durdurulur. Bu i�lemlerin sonucunda, rahats�z edici kokular�n olu�umu, enfeksiyon ve reenfeksiyon olu�umu, lif materyalinin zarar g�rmesi �nlenir. Bu i�lemler, alerjik etki yaratmamal�, kullan�lan maddeler birbirine uygun olmal� ve v�cuda zarar vermemelidir, ���k, ter ve y�kama hasl�klar� iyi olmal�d�r. �zellikle antimikrobiyal maddenin tekstil �r�n�ne aktar�labilmesi i�in suda ��z�n�r olmas�, bu i�lemin y�kama direncini azalt�r. Antimikrobiyal bitim i�lemlerinde, �e�itli kimyasallar kullan�lmaktad�r. Burada �nemli olan nokta, bu kimyasallar�n y�kamaya olan diren�leridir. Yap�lan �al��malar�n �o�u, bu i�lemlerin y�kamaya kar�� dayan�kl�l�klar�n� artt�rmaya y�neliktir [2].

Mikroorganizmalar�n �remesi i�in uygun olan zemine uygulanan i�lemler ile mikroorganizmalar�n geli�meleri �nlenerek koruyucu etki sa�lan�r. Ter, kat� ya�lar, sabun kal�nt�lar�n�n, bakteri ve mantarlar taraf�ndan bozu�turulmas� �nlenir. B�ylece rahats�z edici ter kokusu, ��r�me ve k�f kokular� ortaya ��kmaz. Antimikrobiyal bitim i�lemleri, hem bakteriler hem de mantarlara kar�� etkilidir [15].

Antimikrobiyal maddeler, uygulamadan sonra y�zeyden yay�larak uzakla�t�klar�ndan dolay�, tekstil y�zeyi �zerindeki aktif madde miktar� zamanla azal�r ve etkin olamayacaklar� seviyeye iner. Bu durumda, mikroorganizmalar bu antimikrobiyallere kar�� diren� kazanarak ba����kl�k kazan�rlar. Konvensiyonel (ba� yapmayan) antimikrobiyal maddeler, genellikle spesifik organizmalara kar�� etkilidir, geni� bir spektruma sahip de�ildir, di�er bir deyi�le, sadece birka� bakteri t�r�ne kar�� etkilidirler veya t�m bakterilere etki g�sterseler bile, k�f, maya ve mantarlara kar�� etkili de�ildirler. G�venlik ve toksikolojik a��dan ba� yapmayan antimikrobiyallerin kimyasal yap�s� �nemlidir. �rne�in, pek �ok organokalay i�eren antimikrobiyal, t�ketici sa�l���, at�klar�n�n �evreye ve uygulamay� yapan ki�iye olan etkisi a��s�ndan b�y�k bir dikkatle ele al�nmal�d�r. Antimikrobiyal bitim i�lemleri, stabilite gereksinimlerine uyum sa�lamal� ve t�ketici sa�l���na kar�� bir risk olu�turmamal�d�r. Bu aktif madde, y�kamayla uzakla�mamal� ve kuru temizlemeye dayan�kl� olmal�d�r [2,13].

Bunun yan�nda d�� giyim, sa�l�k hizmetleri ve spor sekt�rleri i�in modern tekstillerin geli�mesiyle patojenik mikroorganizmalar�n ta��nmas� ve yay�lmas�n� �nleme ve deodorantlama veya koku kontrol etkisi olmak �zere iki yeni ama� daha ortaya ��km��t�r. Deodorantlama etkisi, tekstil �zerindeki terin mikrobiyal bozulmas�n�n �nlenmesinden olu�ur ve b�ylece koku maddesinin serbest kalmas� �nlenir. Tekstil, terlemenin olu�tu�u di�er bir deyi�le do�rudan deriyle temas eden b�lgelerde giyilir ve burada mikroorganizmalar�n yok edilmesi gerekli de�ildir. Derimize kar�� yo�un deodorant bitim i�lemi g�rm�� bir tekstil giyildi�inde, derimizin bakteriyel floras�na veya derimize zarar verir veya �r�n� giyen ki�inin sa�l���n� riske atar. Bu nedenlerden dolay�, y�kanmayan ve �zel etkilere sahip biyostatik bitim i�lemleri, i� giysisi ve g�da end�strisinde kullan�lmak �zere geli�tirilmi�tir [20].

Tekstillere uygulanan bitim i�leminin yararlar�n� k�saca �zetlersek:

Kuma�lara tazelik kazand�r�r

Mikroorganizmalar�n neden oldu�u kokular� yok eder

Mikrobiyel b�y�menin neden oldu�u lekeleri kontrol eder

Mikroorganizmalar�n b�y�mesini kontrol ederek kuma��n kullan�m �mr�n� artt�r�r

Bir�ok kuma��n tutumunu geli�tirir

Deri tahri�i olmaz ve sonu� olarak deri hastal�klar� olmaz [6].

Mikroorganizmalar�n tekstil y�zeyleri �zerinde yerle�ip �o�almas�n�n, hem materyale hem de insan sa�l���na kar�� say�s�z zararlar� vard�r. Bu durum �zellikle do�al liflere yerle�en mikroorganizmalar i�in �r�n�n mukavemetini, tutumunu ve g�r�n�m�n� olumsuz y�nde etkileme �eklinde ortaya ��kmaktad�r. Zamanla tekstillerde k�flenmelere, lekelenmelere ve renk bozukluklar�na yol a�arlar. �nsan sa�l��� i�in zararl� baz� mikroorganizmalar, tekstil y�zeylerine rahatl�kla yerle�ip �o�alabilmektedirler. Ayr�ca terlemenin de etkisiyle, v�cudun ve kullan�lan giysilerin k�t� kokmalar�na da sebep olmaktad�rlar.

Tekstillere uygulanacak antimikrobiyal i�lemlerde, organik c�va ve kalay bile�ikleri, d�rtl� amonyum bile�ikleri, zirkonilasetat-peroksit kompleksleri, d�rtl� amonyum-s�lfomanid t�revleri, zeolit ve metal iyon bile�ikleri gibi bir�ok kimyasal kullan�lmaktad�r. Burada en �nemli olan nokta, bu kimyasallar�n y�kamaya olan dayan�mlar�d�r. Bu alanda yap�lan �al��malar�n b�y�k bir �o�unlu�u, bu i�lemlerin y�kama dayan�mlar�n� artt�rmaya y�neliktir.

Bununla birlikte, yap�lan uygulamalar sonucunda deri �zerindeki bulunan bakterilerin �lmesi, kesinlikle iyi de�ildir. Bu durum derinin koruyucu tabakas� a��s�ndan ciddi sorunlara neden olabilir. Ayr�ca deri h�creleri de kimyasal maddelerden k�t� bir �ekilde etkilenebilir. Bu nedenlerle, kuvvetli antimikrobiyal maddelerin kullan�lmas�, her iki h�cre tipine de zarar verebilir. Tekstil mamulleri mikroorganizmalar� �ld�rmekten �ok, deri �zerinde �o�almas�n� azaltmal� veya durdurmal�d�r. E�er mikroorganizmalar, yava� �o�al�r veya hi� �o�almazsa herhangi bir metabolik etki yapmazlar ve i�inde �nemli mineraller ve hormonlar�n bulundu�u ter ��zeltisini daha fazla ayr��t�r�lamazlar. B�ylece daha fazla metabolik �r�n ortaya ��kmaz ve deride ho� olmayan kokular ve di�er etkiler �nlenir.

Deterjan mikroorganizmaları yok ederek doğrudan hijyen sağlar mı?

Hijyenin en önemli üç maddesi nedir?

Sağlıklı ortamın korunması ve ortamın mikroorganizmalardan arındırılması işlemine ne ad verilir?

Gıda hijyenini sağlamada en önemli koşul nedir?